Tên di sản : Đền thờ Đỗ Bí
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : Số 263/QĐ - UBND
Giới thiệu
Về kiến trúc của ngôi đền trước khi bị phá, theo cụ Lương Khắc Vinh cao niên của làng Cung Điền cho biết: trước khi bị phá, ngôi đền cũ có kiến trúc kiểu chữ Đinh, gồm có Tiền đường và Hậu cung. Tiền đường là ngôi nhà 7 gian, với 6 bộ vì kèo bằng gỗ lim, kết cấu theo kiểu vì kèo truyền thống, tường hồi bít đốc, mái lợp ngói mũi. Hậu cung 3 gian, tường hồi bít đốc. Đây là nơi đặt long ngai bài vị và bát hương thờ tướng quân Đỗ Bí.
Đến những năm 1964 - 1965, đền thờ bị phá dỡ, vật liệu gạch ngói, gỗ lạt được vận chuyển xuống ga Minh Khôi để làm kho dự trữ lương thực, vật tư đưa vào chiến trường miền Nam trong kháng chiến chống Mỹ, đồ thờ tự bị thất tán, chỉ còn lại 01 hộp đựng sắc phong và nhiều chân tảng, đá lan giai, đế cắm lọng tàn cũ.
Những năm gần đây, do nhu cầu về tín ngưỡng tâm linh của nhân dân địa phương, xuất phát từ đạo lý “Uống nước nhớ nguồn”, một nét đẹp trong văn hoá của người Việt, để giáo dục đạo đức cho con cháu, sống chan hoà tình làng nghĩa xóm, anh em thuận hoà, đùm bọc nhau và làm theo điều thiện, tránh xa cái ác...bà con nơi đây đã chung tay đóng góp công sức và tiền của xây dựng lại đền thờ vào năm 2001 để làm nơi thờ tự, cầu mong tướng quân Đỗ Bí che chở cho dân làng có cuộc sống an lành, sung túc.
Ngày nay, đến thăm quan khu di tích, theo thứ tự từ ngoài vào có các công trình: Bình Phong, Sân và Đền.
Bình phong: Có kích thước chiều rộng 2,73m, chiều cao 1,7m, chiều cao đế 56cm, chiều dài 2,23m. Bình phong được xây bằng gạch vữa và bê tông cốt thép, thiết kế theo kiểu cuốn thư, đường gờ chỉ xung quanh trang trí hình kỷ hà, hai bên cuốn thư trang trí bằng cách đắp nổi theo đề tài tứ quý (tùng, cúc, trúc, mai), phần mặt trước đắp hình tượng cá chép hóa rồng, mặt sau hình hổ phục. Yếm đỉnh trang trí hoa cúc mãn khai và rồng mây cách điệu. Tất cả được sơn màu ghi sáng.
Sân: Có kích thước chiều dài là 12,5m, chiều rộng 7,25m, sân được lát gạch bát đỏ theo lối chữ Công, với kích thước 20cm x 20cm. Trên sân còn để hai dãy chân tảng, chân cắm lọng tàn bằng đá cũ ở hai bên lối bước vào cửa chính. Từ sân lên đền là bậc tam cấp, hai gian bên làm hai bồn hoa.
Đền: là ngôi nhà hình chữ Đinh, gồm ba gian tiền đường và hậu cung.
Hậu cung có kích thước chiều dài 2,27m, rộng 2,05m, cửa vào hậu cung để trống (không có cửa), kích thước chiều cao 2,1m, chiều rộng 2,05m.
Tiền đường được kết cấu bởi hai vì kèo suốt gác Trếnh bằng bê tông giả gỗ, tường hồi bít đốc, có kích thước chiều dài 7,3m, chiều rộng lòng nhà 3,7m. Từ nền nhà đến Thượng lương cao 4,5m. Nền nhà lát gạch bát đỏ theo lối chữ Công (I) với kích thước 25cm x 25cm. Nhà tiền đường được trổ 3 cửa ra vào cho thoáng mát và thuận tiện mỗi khi cúng tế, hai cửa bên có kích thước chiều cao 2,1m, chiều rộng 1,05m, cửa giữa cũng có kích thước chiều cao 2,1m, chiều rộng 1,6m. Cánh cửa được làm bằng các mảnh gỗ ghép lại với nhau, được sơn màu nâu sẫm.
Hiện có kích thước chiều rộng 1,48m, chiều dài 7,3m, phía ngoài xây tường hoa trang trí, hai bên có hai cây cột nanh có nhiệm vụ đỡ mái, cột nanh được đổ tròn bằng bô tông cốt thép. Tất cả tường và cột nanh được quét ve màu thổ hoàng.
Toàn bộ rui mè bằng luồng, mái bên trong liệt, bên ngoài lợp ngói hòa bình, phần hiên chắn mái, hai bên đắp lưỡng long chầu vào nhau, phần giữa đắp nổi chữ: Đền thờ tướng quân Đỗ Bí. Hai bên bờ giải được xây gạch vữa kín để mưa không bị thấm dột vào nhà. Bờ nóc cũng được xây đắp đại bờ, phía trên đắp hình lưỡng long chầu nhật. Trên cửa vào hậu cung đắp nổi đại tự bằng xi măng có nội dung:
Dữ quốc đồng hưu (Nghỉ ngơi cùng đất nước)
Hai bên là đôi câu đối với nội dung sau:
Phiên âm:
“Hòa đao khải vận Nguyên huân tướng
Bản thổ lưu danh Thượng đẳng thần”.
Dịch nghĩa:
Vung dao mở vận là vị tướng nhiều công lao
Đất mẹ lưu danh Thượng đẳng thần.
Bài trí đồ thờ:
Tại đền thờ Đỗ Bí hiện nay được bài trí thành 4 ban thờ.
Tại Hậu cung: Ban thờ thần được xây chất liệu gạch vữa và sắt thép, trát xi măng. Ban thờ được bố trí thành 3 lớp thờ như sau:
Lớp bàn thờ cao nhất, có kích thước chiều dài 1,25m, chiều rộng 1,03m, chiều cao 0,9m. Đây là nơi đặt long ngai, tượng Đỗ Bí, đôi kiếm thờ và bát hương thờ Đỗ Bí.
Lớp thờ thứ 2 có kích thước chiều dài 1,25m, chiều rộng 0,5m, chiều cao 0,7m. Đây là nơi đặt mâm bồng và lọ hoa.
Lớp bàn thứ ba, có kích thước chiều dài 1,25m, chiều rộng 0,41m, chiều cao 0,6m. Đây là nơi đặt hòm đựng sắc, bộ bát bửu bằng đồng loại nhỏ, lư hương và chân nến đồng.
Ban thờ ở gian giữa: được bài trí thành lớp với hai bàn thờ:
Lớp thứ nhất (tính từ trong ra): là hương án thờ bằng gỗ mới, màu sơn son thếp vàng, có kích thước chiều cao 1,2m, chiều rộng 0,8m, chiều dài 1,8m. Trong cùng bộ lư hương và chân nến đồng, hai hạc gỗ, hai bên là hai mâm bồng, nậm rượu và lọ hoa sứ.
Lớp thứ 2: là bàn thờ bằng gỗ có kích thước chiều cao 1,1m, chiều rộng 0,62m và chiều dài 1,2m, trên hương án đặt 1 bát hương sứ mới, đây là nơi thờ ban cộng đồng.
Phía dưới hương án có 1 bát hương bằng sứ mới, đây là thờ bộ hạ thần quan.
Bàn thờ gian bên phải (tính từ trong ra): Đây là một hương án bằng gỗ có kích thước chiều cao 1,1m, chiều rộng 0,6cm và chiều dài 1,15m, trên hương án đặt tượng con trai Đỗ Bí là Lê Văn Lão, hai lộc bình sứ. Bàn thờ bên ngoài cũng bằng gỗ mới, có kích thước chiều cao 1,1m, chiều rộng 0,63cm và chi��u dài 1,2m. Bên trên đặt bát hương sứ mới. Đây là nơi thờ các con trai của tướng quân Đỗ Bí.
Bàn thờ gian bên trái (tính từ trong ra): Đây là một hương án bằng gỗ có kích thước chiều cao 1,12m, chiều rộng 0,63m và chiều dài 1,15m, trên hương án đặt tượng vợ Đỗ Bí, một lộc bình sứ. Bàn thờ bên ngoài cũng bằng gỗ mới, có kích thước chiều cao 0,93m, chiều rộng 0,68m và chiều dài 1,17m. Bên trên đặt bát hương sứ mới. Đây là nơi thờ phu nhân của tướng quân Đỗ Bí.
Nhìn chung: Đền thờ Đỗ Bí hiện nay mới được tôn tạo vào năm 2001, bằng các vật liệu truyền thống nhưng được xây dựng trong khuôn viên đất của đền cũ và vẫn còn lưu giữ được những di vật cũ của người xưa để lại.